Wat is hoefmechanisme?

Elke stap die het paard neemt zet de hoef uit (rode lijn) onder het gewicht van het paard en krimpt hij in als de hoef weer wordt opgetild (blauwe lijn). Hierdoor wordt bloed in de hoef en het onderbeen rondgepomt. Dit wordt hoefmechanisme genoemd. Een goed hoefmechanisme voorkomt hoefproblemen en blessures en is belangrijk voor de algehele gezondheid van het paard.

Blauwe lijn: De hoef is opgetild  - Rode lijn: De hoef zet uit onder druk

De flexibele hoef
De meeste mensen verbaasd als ze horen dat de hoef flexibel is. Eeuwenlang dacht men dat de hoef hard en onvervormbaar was. Hoewel de discussie over de bewegelijkheid van de hoef al in de 19e eeuw begon, werd pas rond 1980 voor het eerst wetenschappelijk aangetoond dat de hoef uitzet onder druk. De vervorming van de hoef in beweging is groot genoeg om met het blote oog waar te nemen, het gaat alleen te snel om goed te kunnen zien. In de volgende slow motion video van Naturhov.dk is het platdrukken en uitzetten van de hoef in beweging goed zichtbaar.

Ondersteuning van het hart
Op het moment dat de hoef neergezet wordt en onder druk komt van het gewicht van het paard zet de hoefcapsule uit. In het corium ontstaat hierdoor meer ruimte en bloed wordt de hoef ingezogen. Op het moment dat het paard het been optilt zal het volume van de hoef afnemen en het bloed terug omhoog worden gestuwd. Per pas kan zo, afhankelijk van het formaat van de hoef, wel 200 ml bloed per hoef worden rondgepompt.

Door de zwaartekracht zal het bloed de neiging hebben naar beneden te stromen. Daarnaast bevat het onderbeen van het paard bevat nagenoeg geen spieren die mee kunnen werken aan het omhoogstuwen van bloed zoals in bijvoorbeeld het been van de mens. Het hoefmechanisme ondersteunt de taak van het hart: bloed rondpompen. Dat is maar goed ook want de afstand tussen hart en hoeven is groot.

Hoefmechanisme stap voor stap
 Fase 1  De hoef is opgetild

• De coria van zool en lamellen zijn samengeperst en bevatten weinig bloed

 Fase 2  De hoef wordt neergezet

• Het hoefbeen zakt dieper in de hoefcapsule
• De straal maakt meer contact met de grond
• De voorkant van de hoef wordt iets ingedrukt
• De zijkant van de hoef wordt naar buiten gedrukt (2 tot 3 mm)
• De zool wordt plat gedrukt
• Er ontstaat meer ruimte rond het hoefbeen
• De coria vullen zich met bloed

 Fase 3  De hoef wordt opgetild

• De hoef veert terug naar de oorspronkelijke vorm. 
• De coria worden leeggeperst
• Zuurstofarm bloed wordt naar boven gedrukt

 Fase 4  De volgende pas

• Het zuurstofarme bloed dat na eerste stap uit de hoef werd gedrukt wordt bij de volgende pas verder naar boven het been ingepompt

Waarom is hoefmechanisme zo belangrijk?
Het hoefmechanisme is super belangrijk voor de gezondheid van de hoef, de benen en de gezondheid van het paard in het algemeen.

Het hoefmechanisme ondersteunt de taak van het hart: de bloedsomloop. De benen en hoeven van een paard met verminderde bloedsomloop zullen koud aanvoelen en sneller blessures oplopen, hoe goed je warming up ook is. Het verschil in temperatuur tussen benen met normaal en gehinderd hoefmechanisme is mooi te zien op deze thermografische foto van een paard met alleen rechts voor een hoefijzer. De drie onbeslagen benen hebben een normale temperatuur, het beslagen been is koud door de verminderde bloedsomloop en daardoor donkerblauw van kleur.

Thermografische opname van een paard, rechtsvoor beslagen

Hoefijzers verminderen de bloedsomloop met 75%. Een lange hoefwand, verkeerde stand of overgroeide steunsels in onbeslagen paarden kunnen ook een verminderd hoefmechnisme en dus verminderde bloedsomloop veroorzaken. Koude hoeven zijn niet normaal! Zeker in de winter is een belemmerd hoefmechanisme een echte vorm van paardenleed.

Bij een verminderd hoefmechanisme zullen de cellen in hoef en onderbeen te weinig zuurstof en voedingsstoffen ontvangen en afvalstoffen zullen onvoldoende afgevoerd worden. Voor goede groei van de hoefwand en zool, het voorkomen van brokkels en scheuren en andere hoef- en beenproblemen zal het onderbeen en de hoef genoeg voedingsstoffen en zuurstof moeten ontvangen.

Er zijn anecdotes over paarden die na lange verwaarlozing een goede bekapping kregen en niet lang daarna donkergekleurde urine produceerden. Het hoefmechanisme was weer op gang gekomen en hierdoor kwamen opgehoopte afvalstoffen vrij.

Het bloed in de hoef speelt ook een rol bij het opvangen van de schok van de landing van de hoef (hemadynamiek). Vloeistoffen neutraliseren schokken. De schokabsorberende kwaliteit van het bloed in de hoef is te vergelijken met de werking van vloeistof of gel die gebruikt wordt in de zolen van sportschoenen. 

Een optimaal hoefmechanisme
Een optimaal werkend hoefmechanisme ontstaat door de combinatie van de 5 sleutels voor gezonde hoeven:

Beweging
Zonder beweging geen hoefmechanisme. Een paard zal in het wild vele kilometers afleggen en weinig tijd van de dag stilstaand of liggend doorbrengen. Zo veel mogelijk uren (vrije) beweging zijn essentieel voor elk paard. Vier uur vrije beweging zoals voorgesteld in de Gids voor Goede Praktijken van De Sectorraad Paarden is echt niet genoeg. Paarden die 20 uur lang gedwongen worden stil te staan hebben geen goede doorbloeding van hoeven en benen. Is het koud? Je doet je paard geen plezier door hem stil te laten staan.

Goede bekapping
Een onbeslagen voet met een te lange hoefwand (met draagrand) zal, net als een hoefijzer, het hoefmechanisme belemmeren goed te werken. Steunsels in de juiste stand zijn belangrijk voor de hoefcapsule om na een pas weer terug te kunnen veren. Kortbekapte hoeven met een correcte vorm en gezonde witte lijn hebben een beter hoefmechanisme dan hoeven met lange tenen, contractie, hoge hielen, flare of ondergeschoven hielen.

Voeding
Behalve bekappen is ook de voeding een belangrijke factor in het opbouwen en onderhouden van een goede hoefvorm. Een hoog gehalte aan suiker en zetmeel of een gebrek aan bepaalde bouwstoffen zal het voor het paard moeilijk maken een gezonde, sterke hoef te ontwikkelen. 

Gezonde stralen
Een gezonde straal geeft tegendruk aan het hoefmechanisme. Met een goede straal onder de hoef zal het hoefbeen niet te ver doorzakken. Een paard zonder pijn of ongemak in de stralen zal z'n voeten optimaal belasten met als gevolg een maximale bloedsomloop.

Stevige ondergrond
Te zachte ondergrond (zacht zand, stro, zaagsel, zachte bakbodem) is niet bevorderlijk voor de doorbloeding van de hoef. Te harde ondergrond ook niet. Harde, vlakke bodems (asfalt, beton) geven alleen tegendruk aan de rand en straal van de hoef. Fijn grind waar de hoef met de zool in weg kan zakken, stevig grof zand en onregelmatige bodems zijn de ideale ondergronden voor een optimaal werkend hoefmechanisme.

De veranderde relatie tussen mens, paard en hoef

Zonder het paard zou de mens het in het verleden niet ver hebben geschopt en in veel situaties niet hebben overleefd. Het paard diende de mens als voedselbron, werkslaaf, 'levende machine', oorlogstuig en vervoersmiddel. Tegenwoordig worden paarden gehouden als hobby, voor de sport of als gezelschapsdier. De band tussen mens en dier is hechter dan ooit en paarden worden door velen gezien als familielid of zelfs partner. Welke invloed heeft die veranderde relatie tussen mens en paard op onze kijk op hoeven?

Een veranderende kijk op dieren
De relatie tussen mens en dier/paard was historisch gezien die van een meester en een slaaf. De mens was op vele manieren afhankelijk van het paard en het maakte niet uit welke hulpmiddelen of methoden er ingezet werden om het paard te laten functioneren, gehoorzamen of bruikbaar te houden.

Het is nu niet meer makkelijk voor te stellen, maar nog niet eens zo heel lang geleden was het gangbare idee dat dieren geen gevoel, pijn of emotie kenden. René Descartes, een beroemde 17e eeuwse filosoof, beschouwde dieren als ‘levende machines’.

Met de opkomst van de stoommachine begon het belang van het paard als levende machine af te nemen. Na de WOII zette deze ontwikkeling zich door. Het kavaleriepaard werd vervangen door de tank. De koets en de paardentram verdwenen uit het straatbeeld  door de opkomst van auto en elektrische tram. Boeren ruilden hun zware trekpaard in voor een trekker met veel meer paardenkracht.

De mens is niet langer afhankelijk van het paard voor transport, oorlog en landbouw

Voor het eerst ontstond er ook belangstelling naar het gedrag van dieren. Vanaf 1900 begonnen wetenschappers diergedrag in labaratoria te observeren, meten en te tellen. Vanaf 1930 werd ook het  gedrag van dieren in hun natuurlijke omgeving bestudeerd door ethologen. Die studie leidde tot het vermoeden dat dieren, net als mensen, ook mentale processen hebben. Voor ons is dat misschien heel vanzelfsprekend, maar in de tijd van onze grootouders was dit een nieuw idee.

De studie naar het paard in de natuur
Tot 40 jaar geleden wisten we bijzonder weinig over de natuur van het paard. Daarbij hadden we geen idee van de manier waarop de natuur hoeven bedoeld heeft: De perfecte voetbescherming voor de meest extreme omstandigheden.

In 1971 begon Amerika met de bescherming en het management van wilde paarden. Geschat wordt dat er op dit moment nog 37.000 wilde paarden in de Verenigde Staten leven, waarvan meer dan de helft in Nevada. Het gaat helaas niet erg goed met de wilde paarden.

Bekijk de fantastische documentaire over Cloud, de wilde hengst om een idee te krijgen van het fantastische leven dat de wilde paarden leiden. De Cloud foundation streeft de bescherming van de wilde mustang na en heeft ook een eigen website. Op deze website een update hoe het nu met Cloud gaat.

Met de belangstelling voor de natuurlijke staat van het paard wordt vanaf de 80-er jaren ook voor het eerst onderzoek gedaan naar de hoeven van de wilde mustangs. Jaime Jackson was de eerste hoefsmid die na het bestuderen van zulke perfecte hoeven besloot niet langer te beslaan maar te gaan bekappen op een manier die de slijtage van de wilde mustanghoeven nabootste.

Een nieuwe relatie
De veranderde kijk op dieren in het algemeen en de veranderde rol van het paard in de maatschappij veroorzaakten een nieuwe relatie tussen het paard en de mens.

We zitten in een interessante overgangsfase. Hoewel nog steeds veel paarden worden gehouden als gebruiksdier of zelfs wegwerpartikel (bijvoorbeeld in sommige takken van 'sport') streven steeds meer mensen naar een meer vriendschappelijke, levenslange band met hun paard. Steeds meer mensen hebben een relatie met hun paard waarin ze rekening houden met de behoeften, de natuur en belangen van het dier.

Geweld en agressie in de omgang met paarden en het toedienen van pijn worden tegenwoordig minder als vanzelfsprekend geaccepteerd. Traditionele trainingsmethoden zoals het toedienen van onaangename prikkels en pijn om het paard te dwingen tot gehoorzaamheid worden langzaam aan vervangen door wetenschappelijk bewezen meer effectieve en paardvriendelijker methoden zoals positieve bevestiging van gewenst gedrag. Ook het onderlinge gedrag tussen paarden in een kudde vormt een inspiratiebron voor nieuwe trainingsmethoden die zich o.a. door internet snel verspreiden.

Paardvriendelijker trainingsmethoden verspreiden zich snel via nieuwe media.
Links: Marijke de Jong Rechts: Pat Parelli

Het is helaas nog te vroeg om te zeggen dat de meeste paarden het inmiddels echt goed hebben. Natuurlijk leiden er nog steeds vreselijk veel paarden onder wreedheid, mishandeling, verwaarlozing en vooral onwetendheid. Maar we kunnen ons niet langer verschuilen achter de filosofie dat het dier er niets van voelt!

Consequentie voor de hoef
Het paard hoeft niet langer dag en nacht als slaaf voor ons klaar te staan, om te reizen, te vechten of te ploegen. We hoeven geen geen geweld meer te gebruiken om ze te laten gehoorzamen maar hebben meer begrip gekregen voor hun natuur. Niet veel paardeneigenaars eten ze op als ze nergens anders meer goed voor zijn (hoewel ze misschien nog wel eens verstopt zitten in een kroketje). Als paarden ziek zijn sparen we tijd noch moeite om ze te genezen. We houden van ze alsof ze familie zijn.

En toch, als ze kreupel zijn of niet lekker lopen adviseren veeartsen en hoefsmeden middeleeuwse methoden te gebruiken die de gezondheid van het paard niet ten goede komen om ze direct bruikbaar te maken. Vreemd?

Meer en meer wordt aangetoond dat hoefijzers slechts symptoombestrijding zijn. Beslag kan hoeven niet genezen of verbeteren maar maakt ze alleen ongevoeliger en zwakker. Hoefijzers kunnen de levensverwachting van het paard aanzielijk verkorten. Waarom vertelt de hoefsmid dit er niet bij als hij ze er de eerste keer onder slaat?

Voor het paard is het een langdurig, moeizaam en pijnlijk proces om te herstellen van het gebruik van hoefijzers. Veel paardeneigenaren vragen zich af of het etisch verantwoord is om het paard door deze overgangsfase heen te laten gaan. Helaas stelden ze zichzelf niet diezelfde vraag voordat ze het paard voor de eerste keer lieten beslaan en lieten ze zich verleiden door deze 'quick-fix'.

Bruikbaarheid versus gezondheid
In het verleden was de vraag: Hoe houden we het paard bruikbaar? Nu verschuift de vraag meer naar: Hoe houden we het paard gezond? Wat kunnen we voor hem doen? In het verleden was het paard er voor ons. Nu kunnen wij er zijn voor het paard. Hoefverzorging zonder hoefijzers is een logische volgende stap in de veranderde relatie tussen mens en paard. We streven naar gezondheid en welzijn van het paard en niet alleen de bruikbaarheid van het paard.

Nieuwe kennis en informatie
De laatste 30 jaar is meer kennis en informatie over hoeven verzameld dan in alle eeuwen hiervoor. Ik ben blij dat ik mee kan doen aan het verspreiden hiervan. Het goede nieuws is dat hoefproblemen  voorkomen en verholpen kunnen worden. Nieuwe inzichten in bekappen, voeding en huisvesting kunnen worden ingezet om paardenhoeven in de top vorm te krijgen waarvoor ze door de natuur bedoeld zijn. Steeds meer paardeneigenaren zien de gezondheid van de hoef als hun eigen verantwoordelijkheid en gebruiken de 5 sleutels voor gezonde hoeven om hun paard de beste kans te geven op een lang en gezond leven.

Nieuwe methoden van bekappen zijn geen quick-fix. Er is geen één simpele truuk die op elk paard past en altijd werkt. Nieuwe manieren van paardenhouderij en voeding zijn niet handiger, makkelijker, sneller (wel goedkoper!). De nieuwe kijk op hoeven is geen keiharde wetenschap. Het is de samenwerking tussen mens en de natuur, en die samenwerking kan lastig en frustrerend zijn.

Met het vergaren van kennis over hoeven kun je kunt niet langer één keer in de twee maanden even je smid bellen en dan weer tevreden achterover leunen. Je kunt je 'motorfiets met haar' niet langer één keer per dag uit de garage trekken, als de juiste informatie je heeft bereikt. Als je eenmaal gezonde hoeven hebt gezien krijg je dat opgewonden gevoel uit je kindertijd niet meer terug als je beslagen paarden over straat hoort gaan.

Als je eenmaal het beeld van gezonde hoeven in je hoofd hebt worden je ogen geopend voor de enorme hoeveelheid paardenleed die er tegenwoordig nog is. In de mooiste stallen, onder de meest fantastische paarden. De vraag is of je dit pad eigenlijk wel in wil slaan. Ik hoop dat je de kans krijgt ooit een echt gezonde natuurlijke hoef in je handen te houden. Het is een van de meest fantastische meesterwerken van de natuur. Als je weet hoe een hoef hoort te zijn en kan zijn is er geen weg meer terug.

Steunsels

Steunsels zijn een veelal onbegrepen deel van de hoef. Steunsels worden soms niet herkend of tijdens het bekappen over het hoofd gezien, met alle problemen van dien.

Wat zijn steunsels?
De hoefwand (groen) vouwt bij de hiel (geel) naar binnen. Het naar binnen omgeslagen deel van de hoefwand, dat parallel loopt aan de straal, wordt steunsel genoemd of verzenomslag (blauw).

Alleen het achterste deel van het steunsel draagt gewicht

Het is wat verwarrend maar steunsels zijn niet bedoeld om over de hele lengte te steunen. Alleen het deel van het steunsel dat deel uitmaakt van de heel buttress (oranje) is bedoeld om actief gewicht te dragen. De heel buttress vormt een stevig driehoekig plateau waarop het paard kan staan en rusten.

Steunsels vormen de wand langs de straal vanaf het diepste punt van de zijdelingse groeven tot vlak boven het niveau van de zool. De hoek waaronder de steunselwand hoort te groeien is vrij recht, ongeveer dezelfde hoek als die van de hoefwand.

Steunsels lopen taps toe richting de punt van de straal en stoppen ongeveer halverwege de lengte van de straal. Steunsels hebben, net als de rest van de hoefwand, gepigmenteerd en ongepigmenteerd hoorn en een witte lijn.

Steunsels: Het naar binnen gevouwen gedeelte van de hoefwand.

De seat of corn (rood) is het driehoekige stukje zool binnen de heel buttress. The seat of corn is een belangrijk oriëntatiepunt tijdens het trimmen omdat je in deze hoek op zoek gaat naar het niveau van de levende zool. Hiervoor moet je soms dode zool afschrapen of overgroeide steunsels wegsnijden. Als je op het niveau van de levende zool bent aanbeland kun je plaats en hoogte van de hiel bepalen.

Waar dienen steunsels voor?
Elke stap die het paard neemt zet de hoef uit. Als de voet weer opgetild wordt krimpt de hoef weer in. Dit uitzetten en inkrimpen wordt hoefmechanisme genoemd en helpt het paard met de bloedsomloop in het onderbeen en de schokdemping.

Steunsels zorgen dat de hoefwand niet onbeperkt kan uitzetten tijdens het landen en is één van de eigenschappen van de hoef die er voor zorgt dat de hoef weer terugveert in z'n oorspronkelijke vorm. Steunsels zijn als het ware de ankers van de hoef. Om een goede samentrekkende werking te hebben zullen steunsels in de juiste hoek moeten staan.

Blauwe lijn: Hoef is opgetild. Rode lijn: De hoef zet uit onder druk.

Stel je voor hoeveel kracht er op de hoef wordt uitgeoefend op het moment dat een paard landt na een sprong. Zonder de steunsels zouden de hoeven exploderen! Steunsels houden de hoef bij elkaar.

Groei en slijtage
Omdat de steunsels een onderdeel van de hoefwand zijn groeien ze onder normale omstandigheden op het zelfde tempo als de rest van de hoefwand. Net als de hoefwand slijten steunsels af als paarden lange afstanden afleggen over een ruig terrein. Elk steentje en elke scherpe zandkorrel zal steunsels een beetje afslijten en bijschuren. Paarden die op een zachte bodem leven en wonen zullen hulp nodig hebben bij het afslijten van de steunsels.

Bij paarden met rotstraal groeien steunsels soms extra snel. Het onderliggende dermis wordt gestimuleerd om extra snel epidermis aan te maken. En dit blijft blijkbaar niet alleen beperkt tot het dermis van de straal alleen.

Trimmen of niet?
Er zijn natuurlijke bekappers die de visie hebben dat steunsels niet bijgehouden hoeven te worden. Die hebben waarschijnlijk leren bekappen van mensen die paarden houden op een rotsachtige ondergrond. Zo'n less is more mentaliteit zal voor paarden op de zachte nederlandse bodem niet goed werken.

Er zijn ook traditionele hoefsmeden die steunsels niet bijhouden. Traditionele smeden hebben de reputatie dat ze overal graag in snijden. Ik was erg verbaasd om in Nederland zoveel compleet door steunsels overgroeide zolen aan te treffen. Weten de hoefspecialisten niet hoe de onderkant van de hoef eruit hoort te zien? Laten ze de steunsels zitten omdat ze denken dat het paard hier voordeel bij heeft? Of vinden ze het gewoon te veel werk om het er af te peuteren?

Verschillende diktes
Net zoals sommige paarden(rassen) veel dikkere hoefwanden hebben dan andere, zo verschilt ook de dikte van de steunsels. Sommige paarden hebben dunne steunsels die makkelijk afslijten. Andere paarden hebben steunsels die dik en sterk zijn. Deze steunsels moeten door een bekapper onderhouden worden anders kunnen deze paarden in de problemen raken.

Overgroeide steunsels
Er zijn verschillende soorten overgroeide steunsels:

1. Steunsels die in de juiste hoek groeien maar te hoog (lang) zijn gelaten.
2. Steunsels die naar voren over de zool groeien
3. Steunsels die over een deel of over de hele zool gegroeid zijn
4. Steunsels die de zijkanten van de hoef naar buiten drukken

1) Hoge overgroeide steunsels
Steunsels die recht naar beneden groeien en onder druk komen staan kunnen omhoog de zool ingedrukt worden. Zoals je ziet op de foto's hieronder blijft er dan niet veel plek over voor de interne onderdelen van de voet. De steunsels van deze hoef zijn wel 2,5 cm hoog en de zijdelingse straalgroeve was enorm diep. De hele achterkant van de hoef werd hierdoor (in combinatie met hoge hielen) omhoog getild met als gevolg dat het hoefbeen niet langer parallel aan de grond stond maar naar voren kantelde. Op de rontgenfoto is te zien dat dit paard hoefbevangen was.

Te lange steunsels kunnen omhoog de zool ingedrukt worden

2) Naar voren overgroeide steunsels
Steunsels die naar voren toe over de zool heen liggen zien er niet direct uit alsof ze te lang gelaten zijn. Toch kunnen steunsels in deze stand voor flinke problemen zorgen omdat het corium van het hoefbeen tussen het steunsel en het hoefbeen kan kneuzen. Op de foto hieronder zie je hier een voorbeeld van. De steunsel liggen naar voren geklapt. Het paard kreeg een abces onder de zool dat er uiteindelijk bij de kroonrand uitkwam. In een geval als dit zullen de tenen korter moeten, de steunsels ingekort en de hielen verlaagd (verder naar achteren). Op de rechterfoto dezelfde hoef met steunsels en hielen gecorrigeerd. De deuk bij de teen is het gat van het abces dat van de kroonrand bijna tot beneden is uitgegroeid.

Links: Naar voren over de zool gegroeide steunsels. Recht: steunsels gecorrigeerd

3) Compleet over de zool heen gegroeide steunsels
Het kost een lange tijd (jaren) om steunsels zo 'out of control' te laten groeien dat ze de hele zool bedekken. Je kunt het soms al aan het geluid horen. De hoef maakt geen hol klip-klop geluid doordat de hele zoolholte vol is gegroeid met materiaal dat er niet hoort. Met steunsels die zo overgroeid zijn zullen de hoeven weinig hoefmechanisme hebben. Soms is het mogelijk het hele geval er in één keer af te trekken en wordt het aangezien voor een valse zool (maar dat is iets anders). Als de overgroeide steunsels dik en compact zijn kan het een flink snijwerk zijn om al het materiaal te verwijderen.

Steunsels kunnen ver over de zool heen groeien.

4) Naar buiten gerichte overgroeide steunsels
Steunsels die richting de kwartieren overgroeien veroorzaken kwartierflare. In sommige hoeven groeit het ene steunsel netjes recht naar beneden maar ligt de andere over de zool richting de hoefwand. De hoef zal dan aan die kant kwartierflare ontwikkelen maar aan de andere kant niet. Dit veroorzaakt asymmetrische hoeven.

Steunsels kunnen de kwartieren naar buiten drukken (kwartierflare)

Als je hoeven met kwartierflare rondom even kort bekapt zul je zien dat deze hoeven kwartierboogjes hebben. De kwartierboogjes zijn het resultaat van de overgroeide steunsels die de zool omhoog duwen. Als je de overgroeide steunsels netjes kort wegsnijdt zal na een aantal bekappingen de zool weer dalen en zullen de kwartierboogjes verdwijnen.

Wegsnijden van overgroeide steunsels
Overgroeide steunsels wegsnijden is niet heel makkelijk. Verwijder overgroeide steunsels met een hoefmes in kleine plakjes alsof je een aardappel schilt. Hou je mes hierbij parallel aan de zool. Op die manier ga je niet in één keer te diep of te ver. Ga er zeker niet in hakken of schrapen, dan zie je niet wat je doet. In zwarte hoeven gaat het nog, omdat je goed het verschil ziet tussen het ongepigmenteerde steunsel en het niveau van de zwarte zool. In witte hoeven kan het lastig zijn om het verschil te zien tussen steunsel, zool en de witte lijn van het steunsel. Werk bij goed licht, hou eventueel een vergrootglas bij de hand. Vermijd snijden in de zool en ga op zoek naar die wasachtige kleur van de witte lijn.

Snij overgroeide steunsels bij tot net boven het niveau van de zool. Als steunsels (weer) recht groeien kun je ze gerust iets boven de zool laten uitsteken.

Als steunsels diep de zool ingedrukt zijn en ze worden eindelijk bijgesneden kan het lijken alsof de steunsels steeds weer in een razend tempo teruggroeien of blijven op-poppen. Dit lijkt zo omdat de zool het steunsel materiaal eruit aan het werken is. Als je volhoudt en het materiaal blijft verwijderen stopt dit proces als de hoef klaar is met de opruimactie. Dan kan de hoef zich gaan herstellen en z'n juiste vorm en functie weer vinden.

Na het bevrijden van hoeven uit de beklemming van overgroeide steunsels kunnen abcessen ontstaan. Dit is één van de manieren waarop de hoef dood materiaal afvoert van kneuzingen die zijn ontstaan door de overgroeide steunsels.

Artikelen over de anatomie van de hoef:
Anatomie deel 1 - De binnenkant van de hoef
Anatomie deel 2 - De onderkant van de hoef
Anatomie deel 3 - De buitenkant van de hoef
Anatomie deel 4 - De achterkant van de hoef

Stralen, de kussens van de hoef
Steunsels
Witte lijn

Stralen: De kussens van de hoef

Er zijn geen zoogdieren te vinden die niet op één of meer kussens lopen. De straal is het kussen onder de voet van het paard. De straal is een speciaal soort dik eelt en is essentieel voor de werking van de hoef en het comfort van het paard. Hoefproblemen en kreupelheden kunnen worden veroorzaakt door rotstraal (of straalziekte). Het voorkomen en verhelpen van problemen met de straal is een belangrijke taak van iedereen die een paard verzorgt.

Gezonde stralen
Stralen komen voor in verschillende vormen en maten. Een gezonde goed ontwikkelde straal bedekt minimaal 2/3e van de lengte van de hoef en is breed aan de achterkant bij de hiel. Een gezonde straal heeft een wasachtig gelige kleur in witte hoeven, en is grijs in zwarte hoeven. Een gezonde straal voelt aan als autoband: hard maar toch flexibel en onverslijtbaar. Het midden van de straal hoort in het midden geen diepe groeve te hebben maar een oppervlakkig kuiltje!

Links: Shetland in de zomer - Rechts: Percheron in de winter
Stralen bedekken 2/3e van de lengte van de zool en zijn breed aan de achterkant

De straal groeit van binnen naar buiten en wordt door beweging en contact met de grond steeds compacter en harder. De buitenste laag is het meeste vereelt, de onderliggende lagen zijn zachter en nog niet hard en sterk genoeg om in contact te komen met de invloeden van buitenaf. De straal vervelt onmerkbaar of in laagjes net zoals de zwilwrat die uit eenzelfde type weefsel bestaat.

Zwilwrat en straal bestaan uit hetzelfde weefsel en vervellen in laagjes

Functie van de straal
De straal hoort stevig in contact met de grond te staan en is bedoeld om gewichtdragend te zijn. Alleen dan kan de straal z'n belangrijke rol in het hoefmechanisme en de schokdemping vervullen. De straal geeft tegendruk aan de enorme krachten die op de hoef inwerken tijdens de beweging. Als de straal niet stevig op de grond staat zakt het hoefbeen steeds een beetje verder door richting de grond. Daarnaast zorgt de straal ervoor dat het paard niet uitglijdt. Met de straal voelt het paard de ondergrond en dus waar hij loopt.

• Schokabsoptie
• Tegendruk (hoefmechanisme)
• Grip
• Tastzin

Er zijn drie mogelijke oorzaken waardoor de straal niet op de grond staat: De straal is aangetast door rotstraal, de hoefwand is te lang gelaten of de hoef is beslagen. In alle drie de gevallen zal het grootste deel van het paardengewicht worden gedragen door de hoefwand (in het engels 'peripheral loading') die hier niet op berekend is. Het paard hangt dan als het ware aan de lamellen, die hier niet sterk genoeg voor zijn. In een goed functionerende hoef zal de gehele onderkant van de hoef (zool, straal en hoefwand) dragend zijn op het moment dat het paard z'n volle gewicht er op zet.

Wat kan er gebeuren als de hoef niet ondersteund wordt door een gezonde straal?

Drie (bloederige maar inzichtelijke) Youtube filmpjes van de Swedish hoofschool demonstreren het belang van de straal in een opstelling met een doorgezaagde kadaverhoef. Deze videos gaan niet specifiek over de straal maar tonen aan wat er met de hoef gebeurt als de straal niet op de grond staat.

In de videos wordt de hoef belast met hetzelfde gewicht als van een paard in beweging. Bij gebrek aan tegendruk van de straal kan het hoefbeen breken en de lamellen afscheuren (het moment van 'founder', hoefbevangenheid).

Coffin Bone Surprise
Final proof 1
Final proof 2

Rotstraal
Stralen kunnen ziek worden door besmetting met bepaalde schimmels en bacteriën (o.a. Candida Albicans en Spherophorus neaophorus, Fusobacterium necrophorum) die overal voorkomen in de natuur: in aarde, modder en in het darmkanaal, in mest. Stralen van paarden met een verminderde weerstand kunnen door deze microorganismen binnengedrongen en aangetast worden. Het straalweefsel wordt dan sneller weggevreten dan het lichaam nieuw weefsel aan kan maken. Dit proces van afstervend materiaal en bacteriëen en schimmels veroorzaakt een typische verotte geur en vies zwart materiaal. De straal zal er rommelig uit gaan zien, met gaten, vochtige diepe groeven en holtes waar je hoevenkrabber of je vinger diep in kan verdwijnen. De straal kan sponzig en zacht aanvoelen en kan zelfs na verloop van tijd gedeeltelijk of grotendeels verdwijnen.

Verschillende voorbeelden van rotstraal

Rotstraal herken je aan:

• Vieze geur
• Diepe middengroeve
• Loshangend materiaal
• Nattig of sponzig structuur
• Zwart of juist wit spul dat je los kunt krabben
• Weggevreten delen, aangetast weefsel

Rotstraal is zo gewoon dat de meeste paardeneigenaren niet eens weten hoe een gezonde straal eruit ziet! 80 tot 90% van de nederlandse paarden heeft er regelmatig of zelfs chronisch last van. Op de meeste anatomische tekeningen staat de middengroeve aangeduid als onderdeel van de voet. Helaas is middengroeve een symptoom van een zieke straal, en geen onderdeel van de anatomie van de hoef.

Behalve via de middengroeve kan rotstraal ook vanaf de zijdelingse groeven de straal binnendringen tussen de huidlaagjes van de straal. De infectie tast de diepere onrijpe lagen aan. Hierdoor wordt het normale proces van vervellen van de straal verstoort.

De rotstraal groeit vervolgens vanaf het oppervlak naar boven en naar binnen en kan zelfs tot in de haarlijn doorwoekeren. Rotstraal kan ook in het dieper gelegen digitale kussen doordringen.

Voorbeelden van erge rotstraal. Rotstraal = pijn

Oorzaken van rotstraal
Rotstraal houdt van een zuurstofarme, donkere en vochtige omgeving. Hoewel rotstraal in de winter vaker voorkomt dan 's zomers kunnen paarden er ook met droog weer last van hebben omdat de veroorzakers van rotstraal zelfs kunnen overleven zonder vocht.

Vuile stallen zijn een broedplaats voor rotstraal. Candida komt van nature voor in mest. Bestanddelen in urine verweken de stralen en maken ze extra vatbaar voor infecties. Schimmels en bacteriën houden van zaagsel omdat dit een hoge zuurgraad heeft. Ook vochtige stro en rubber matten zijn een perfecte leefomgeving. Een hoge zuurgraad (pH) van de wei kan een rol spelen in de mate waarin paarden last hebben of niet.

Het ene paard zal meer/vaker/hardnekkiger last hebben van rotstraal dan het andere. Dit ligt aan verschillende factoren:

• Weerstand van het paard
• Zuurgraad van het lichaam 
• Zuurgraad van de bodem
• Voeding
• Mineralen
• Beweging
• Bekapping

Paarden op een ruwvoer dieet met laag suiker gehalte zullen minder last hebben van rotstraal dan paarden op een graan en suiker dieet. Een gebrek aan bepaalde mineralen of een mineraal onbalans kan een rol spelen. Rotstraal kan een symptoom zijn van een veelvoorkomend gebrek aan koper en zink. Een hoog ijzergehalte in het drinkwater kan hiervan mede de oorzaak zijn.

Een goede bekapping en veel beweging houdt de bloedsomloop op gang. Een goed doorbloede voet is warmer, gezonder, droger en minder bevattelijk voor ziektekiemen. Daarbij kan een goed bekapte hoef zichzelf beter schoon houden. Vuil valt er vaak vanzelf uit. 

Rotstraal = pijn
Veel mensen denken dat paarden niet veel last hebben van rotstraal. Dit komt doordat met de rotstraal het weefsel verdwijnt en zo de druk van de straal op de ondergrond wegvalt. Maar druk er maar eens stevig in en je paard zal wel degelijk een pijnreactie geven.

Rotstraal en overgroeide steunsels
Bij sommige paarden met rotstraal zie je dat de steunsels sneller gaan groeien. Misschien komt dit doordat de onderliggende levende huid gestimuleerd wordt om extra snel nieuw weefsel aan te maken en blijft dit niet beperkt tot de straal alleen. In Nederland krijgen de paarden door de zachte bodem weinig de kans om de steunsels zelf af te slijten. Te hoge/lange steunsels of steunsels die over de zool heen groeien belemmeren het hoefmechanisme. Hou de steunsels goed bij als je zelf bekapt, of hou in de gaten of jouw bekapper ze goed wegsnijdt. Overgroeide steunsels worden soms aangezien voor zool. Kijk goed naar de onderkant van de hoef van je paard en verzeker je ervan dat deze er uit ziet zoals beschreven in Anatomie 2 - De onderkant van de hoef.  

Ernstige gevolgen van langdurige straalziekte
Om pijn in de achterkant van de hoef te vermijden zullen paarden gaan toonlanden. Door de toegenomen druk aan de voorkant zal de teen langer worden. Door het gebrek aan druk aan de achterkant zullen hoge hielen en contractie ontstaan. De schokabsorptie en hoefmechanisme nemen af en de hoef vervormt. Door de hoge hiel zal de onderste rand van het straalbeen niet langer parallel aan de grond staan maar met de teen naar beneden wijzen ('rotatie'). Het proces van vervorming gaat zo gelijdelijk dat de meeste mensen het niet in de gaten hebben. (Neem foto's!)

Rotstraal kan in de loop van de tijd heel veel grote problemen veroorzaken. Na een langere periode van rotstraal kan het paard ‘ineens’ kreupel worden. De link tussen de straalinfectie en bijvoorbeeld hoefkatrolonsteking en de rol die rotstraal speelt bij hoefbevangenheid is voor velen moeilijk te begrijpen. “Hij had al jaren rotstraal en hij was nooit kreupel...”

Er zijn inmiddels mensen die rotstraal zien als het grootste probleem dat paarden met hun hoeven kunnen hebben! Het klinkt misschien heel extreem, maar er zit een kern van waarheid in.

Teenlanden, verminderde schokabsorptie, verminderd hoefmechanisme, hoge hielen, rotatie van het straalbeen en contractie kunnen allemaal tot kreupelheid leiden waarop een paard definitief wordt afgekeurd of afgemaakt. En in al die fatale aandoeningen kan rotstraal een rol hebben gespeeld. Tijd dus om met die stralen aan de slag te gaan!

Het genezen van rotstraal
Er zijn veel producten en middelen tegen rotstraal. Sommigen werken beter dan andere. Het is vooral belangrijk dat je de behandeling doorzet. Dus niet even een paar dagen behandelen en dan weer opgeven, maar elke dag heel goed schoon en droog maken, met de haardroger op stand 1 en dan behandelen. Hou vol, tot het laatste beetje rotstraal is verdwenen en een hele nieuwe gezonde straal is gegroeid. Een maand lang elke dag behandelen is bij een flinke infectie echt het minimum!

Beter dan van buitenaf rotstraal bestrijden is om te kijken wat je kunt veranderen in de leefwijze, leefomgeving en dieet van je paard. Als alles bij het oude blijft zal de rotstraal binnen korte tijd weer terug zijn.

Als de rotstraal geneest zal allereerst zal de stank verdwijnen. De middengroeve zal sluiten en ziek en dood weefsel loslaten. De nieuwe straal die eronder groeit zal de juiste kleur en hardheid hebben. Na een maand kan er een nieuwe straal gegroeid zijn die wel gezond is maar nog niet maximaal uitgehard.

Zodra het paard meer comfort in de hiel heeft zal het paard hopelijk weer op de hiel gaan landen en zal de hiel zich gaan verlagen en verbreden. Als de zijdelingse groeven minder diep worden weet je dat de hoeven een positieve verandering aan het doormaken zijn. Dit deel van het genezingsproces kan langere tijd kosten. Een rotstraalvrije hoef die goed bekapt wordt (lage hiel / korte teen) heeft een goede kans om de correcte vorm en functie terug te krijgen.

In de straal snijden of niet?
Traditionele hoefverzorgers snijden de straal meestal in een nette vorm. Hiermee wordt de beste beschermlaag weggesneden en het zachtere weefsel onthuld. In de nieuwe visie op hoeven wordt de straal terughoudender benaderd. Gezond materiaal wordt niet verwijderd. Alleen loshangende flapjes en delen waaronder infectie zich kan schuilhouden worden voorzichtig weggesneden of geknipt. Zodra je een product gebruikt dat werkt zal aangetast weefsel vanzelf loslaten.

Producten
Goede producten:

• 50/50 mix antibiotica zalf en voetschimmel zalf (1% Clotrimazole)
• White Lightning of Oxine
• Silvetrasol
• Colloidiaal Zilver
• No Thrush

Schadelijk of werkt niet:

• Zwarte teer
• Chloor
• Producten met agressieve oplosmiddelen

Mijn eigen ervaring met rotstraal
Mijn paarden staan op dit moment in een erg natte wei met hoge pH waarde. Ze lopen veel door diepe modder maar hebben ook toegang tot een pad met gravel. Ze zijn kort bekapt. Ze staan 2 uur per dag op stal om op te drogen en hooi te eten, verder staan ze altijd buiten. Ze komen vrijwel nooit in aanraking met mest of urine. Sinds ze bijna altijd buiten lopen en ik de voeding en mineralen geoptimaliseerd heb volgens de ideëen van dr.Kellon hebben ze geen rotstraal meer. Twee van mijn 4 paarden hebben wel last van weke huid op de hoefballen. Eén van de vier heeft een diepe middengroeve omdat hij vroeger chronisch rotstraal heeft gehad. Ik weet niet of deze spleet ooit nog echt dicht zal groeien. Zelfs zonder infectie blijft het een zwakke plek.

Jou ervaring met rotstraal
Samengevat kun je zeggen: Geen straal, geen paard. Groei een gezonde straal onder je paard. Heb jij een paard met rotstraal en wil je de behandeling en genezing delen met anderen? Stuur (info@) paardenhoeven.info foto’s van voor en na de behandeling met beschrijving van het proces en de producten die je gebruikte.

Meer lezen:
Hoofrehab.com
Heikebean.com

Artikelen over de anatomie van de hoef:
Anatomie deel 1 - De binnenkant van de hoef
Anatomie deel 2 - De onderkant van de hoef
Anatomie deel 3 - De buitenkant van de hoef
Anatomie deel 4 - De achterkant van de hoef

Stralen, de kussens van de hoef
Steunsels
Witte lijn

Wat is een gezonde hoef?

• Het hoefbeen bevindt zich in de juiste positie, hoog in de hoefcapsule. De onderrand van het hoefbeen staat parallel ten opzichte van de grond onder druk.
• De witte lijn is strak en vormt een sterke verbinding tussen de binnen- en buitenkant van de hoef.
• De hoef is in evenwicht: Voor- en achter zijn in evenwicht (hiel - teen balans) en de linker en rechterkant zijn even hoog.
• De zool is overal even dik en is stevig aangesloten aan de holle onderzijde van het hoefbeen.
• De steunsels zijn recht.
• De hiel is laag en breed.
• De straal is vrij van ziekte.
• Het straalkussen en digitale kussen zijn sterk en goed ontwikkeld.

Voorbeelden van gezonde hoeven:
Thehorseshoof.com Gallery 1
Thehorseshoof.com Gallery 2
Image gallery of the AEMB
Progressive Horse.co.uk

Anatomie 4 - De achterkant van de hoef

Op deze blog een serie artikelen over de anatomie van de hoef van het paard.
In deel 4 van de serie anatomie: De achterkant van de hoef.

De achterkant van de hoef (de hiel) is een belangrijke graadmeter voor de gesteldheid van de paardenvoet maar wordt helaas vaak over het hoofd gezien.

Lage brede hiel, straal op de grond, haarlijn parallel aan de grond

Gezonde hielen
Een gezonde hoef heeft lage, brede hielen. De haarlijn aan de achterkant van de hoef loopt parallel aan de grond. De straal is goed ontwikkeld (breed van achteren), vrij van ziekte en staat stevig op de grond. Het interne straalkussen dat je met je duimen kunt voelen, tussen de twee vleugels van het kraakbeen aan weerszijden (in het kuiltje van de kootholte), is stevig en dik.

Een hoef met een gezonde hiel en straal geeft het paard goede schokabsorptie en comfort tijdens de landing op de hiel. Hiermee wordt een hele waslijst aan mogelijke problemen voorkomen.

Voorwaarden voor lage hielen
Een goede sterke hiel ontwikkelen begint al direct na de geboorte. Het veulen wordt geboren met onderontwikkelde straalkussens die uit een vetachtige substantie betaan. Door vele kilometers te maken over een gevarieerde ondergrond ontwikkelen de straalkussens tot sterke en veerkrachtig kraakbeenachtige kussens achterin de voet.

Om een lage, brede, sterke hiel te krijgen en te houden zal het paard gewicht moeten dragen op de achterkant van de hoef. Als de hiel ongemakkelijk of pijnlijk aanvoelt zal het paard liever op de teen landen. Rotstraal, een te hoge hoefwand en onderontwikkelde straalkussens kunnen redenen zijn waarom een paard liever op de teen landt dan op de hiel.

De invloed van hoge hielen op de stand van het hoefbeen
Het hoefbeen is door zijn ingenieuze architectonische vorm in staat de extreme druk van het gewicht van het paard tijdens de landing op te vangen als de onderrand van het bot parallel aan de grond staat. Een hoge hiel zal het hoefbeen aan achterkant omhoog tillen en aan de voorkant meer naar beneden laten wijzen. Met het hoefbeen in de verkeerde stand staat zullen er krachten op de hoef uitgeoefend worden waar onderdelen niet op berekend zijn. De witte lijn verbinding kan worden opgerekt en de hoefcapsule vervormen.

De onderrand van het hoefbeen staat parallel aan de grond tijdens de landing

Een hoge hiel veroorzaakt een verkeerde stand van het hoefbeen. Op onderstaande rontgenfoto zie je links een hoef met een hoge hiel. De groene stippellijn geeft de onderrand van het hoefbeen aan. In rood is de omtrek van de hoef weergegeven. Om het hoefbeen parallel aan de grond te krijgen - op de computer! - verlagen we de hiel en kantelt het hoefbeen 10˚ naar achteren. Je ziet dan ook dat er materiaal ontbreekt bij de teen.

Hoge hielen brengen het hoefbeen in een verkeerde positie

Oorzaken hoge hielen
De oorzaak van hoge hielen kan een gebrek aan natuurlijke slijtage zijn door pijn of ongemak bij het landen op de hiel (bijvoorbeeld door rotstraal). Ook te laat, verkeerd of 'corrigerend' bekappen kan hoge hielen veroorzaken.

Links: Te lang niet bekapt en een beetje rotstraal - geen contractie
Rechts: Na bekappen zijn de hielen lager

Als de hoefwand bij de hiel te lang wordt gelaten wordt de straal van het paard als het ware van de grond afgetild. Hierboven een voorbeeld van een een paard met sterke hoeven waarvan de hoefwand te lang is gelaten en de straal niet in topvorm is. Een of twee keer trimmen en tegen rotstraal behandelen en de hiel is weer laag en de straal weer op de grond. Geen groot probleem.

Te lang niet bekapt + contractie.
De straal is naar beneden gedrukt (V-vormige haarlijn).

Problemen zullen ontstaan bij paarden niet niet zulke ijzersterke hoeven hebben of als hielen langdurig te lang worden gelaten. De straal hoort tegendruk te geven aan de druk die van boven komt. Valt deze tegendruk weg zullen het hoefbeen en de straal langzaam maar zeker naar beneden richting de grond geduwd worden. Aan de V-vorm van de haarlijn op de foto hierboven is dit duidelijk te zien. De hoef is als het ware doorgezakt van achteren. Veel hoeven vertonen dit probleem en ons oog is aan dit beeld gewend geraakt dat de meesten paardeneigenaars zich niet realiseren dat dit een flinke vervorming is van de hoef die het goed functioneren van de hoef belemmert.

Hoefijzers tillen het paard op dezelfde manier van de grond af als een te lange hoefwand. De straal wordt van de grond afgehouden. De hoef is hier niet op berekend en hoefbeen en straal zullen onder het gewicht van het paard op het hoefbeen toch richting de grond worden gedrukt. De hoef zakt door. De haarlijn is niet langer recht maar vertoont een V-vorm.

Contractie
Als de achterkant van de hoef minder gewicht draagt of belemmert wordt om uit te zetten onder druk zal de hiel gaan samentrekken. De ruimte voor de interne onderdelen neemt af. Het kraakbeen zal in de loop van de tijd omhoog worden gedrukt en de vleugels van het kraakbeen komen dichter op elkaar te zitten.

Contractie is een proces dat zo langzaam gaat dat je paard er ogenschijnlijk geen last van heeft. Daarbij kunnen de meeste paarden ongelofelijk veel hebben voordat ze echt laten merken dat ze pijn of ongemak hebben.

Tijdens het herstel van contractie en hoge hielen kunnen paarden duidelijker last ondervinden. Alle onderdelen van de voet die lange tijd in de verdrukking hebben gezeten moeten dan weer terug komen in een natuurlijker positie. Dit kan een pijnlijk proces zijn en één van de oorzaken dat paarden een moeilijke tijd doormaken in de overgang van beslagen naar onbeslagen.

Ondergeschoven hielen
Een ander probleem dat kan ontstaan aan de achterkant van de hoef zijn ondergeschoven hielen. De hielen zitten dan niet naast het breedste deel van de straal maar te ver naar voren. De hoek waaronder de hiel groeit is dan kleiner dan de hoek van de hoefwand. Ook aan de hoek waaronder de tubules groeien kun je zien dat hielen ondergeschoven zijn. Ondergeschoven hielen zijn een vervorming van de hele hoefcapsule die naar voren toe getrokken is. Een belangrijke oorzaak van dit probleem is dat de teen in veel gevallen te lang wordt gelaten of niet goed wordt afgerond.

Ondergeschoven hielen worden soms aangezien voor te lage hielen

Tips voor gezonde hielen
- Geef veulens en jonge paarden veel de ruimte om te bewegen
- Bekap zeer regelmatig
- Hou de hoefwand kort
- Voorkom rotstraal en behandel direct
- Houdt hielen laag en tenen kort
- Rond de teen af met een mustangrol
- Geef de juiste voeding en mineralen
- Geef je paard zo veel mogelijk (vrije) beweging

Artikelen over de anatomie van de hoef:
Anatomie deel 1 - De binnenkant van de hoef
Anatomie deel 2 - De onderkant van de hoef
Anatomie deel 3 - De buitenkant van de hoef
Anatomie deel 4 - De achterkant van de hoef

Stralen, de kussens van de hoef
Steunsels
Witte lijn

Fotografeer hoeven!

Onder invloed van diverse factoren veranderen hoeven constant. Zowel positieve als negatieve veranderingen kunnen zo langzaam gaan dat je oog went aan een bepaald beeld of dat je de verandering niet bewust opmerkt totdat er een probleem is ontstaan.

Positieve veranderingen:

• Beginnen bij de kroonrand
• Een groeicyclus duurt 6 - 12 maanden
• Soms heb je langer nodig dan 1 cyclus

Negatieve veranderingen:

• Nemen ook veel tijd in beslag
• Het duurt lang voordat je het ziet
• Je oog went aan de vervorming
• Herken beginnende problemen
• Wacht niet tot het paard kreupel is

Om veranderingen duidelijk te kunnen waarnemen is het een goed idee de hoeven van je paard regelmatig te fotograferen. Eén hoef is meestal genoeg. Neem bijvoorbeeld foto's voor en na elke trim. Maak de hoeven goed schoon en droog en fotografeer het liefste bij daglicht.

Zet de hoef op een schoon en droog oppervlak. Als je dat niet hebt (in de wei ofzo) leer hem dan om op bijvoorbeeld een plank of stuk stevig karton te staan.

Zet je camera op tulpje stand (closeup) en neem dan zoveel afstand als je kunt en zoom dan in. Zo heb je het minste last van vervormingen.

Neem 6 fotos uit de volgende hoeken:

• Voorkant op de grond
• Zijkant op de grond
• Achterkant / hiel op de grond
• Van hiel naar teen opgetild
• Zool recht van boven
• Schuin van boven

Een serie handige foto's ziet er dan zo uit:

Sleutel 2 - Voeding voor gezonde hoeven

Hoefgezondheid is het resultaat van een samenspel van diverse factoren die je kunt samenvatten in 5 sleutels. Jij, als paardeneigenaar bent uiteindelijk verantwoordelijk voor alle 5 deze sleutels. In deze serie van 5 artikelen:  De tweede sleutel - Voeding voor gezonde hoeven. In dit artikel een inleiding over voeding en mineralen die onontbeerlijk zijn om het paard in staat te stellen een sterke, gezonde hoef te groeien en hoefproblemen op te lossen en te voorkomen.

Let op: Goede voeding is slechts 1 van de 5 sleutels. Alleen goede voeding zal niet leiden tot gezonde, sterke hoeven. De juiste trim, voldoende beweging, een gevarieerde ondergrond en adequate hygiëne zijn de andere factoren die van belang zijn voor hoefgezondheid. 

Voeding voor hoeven
De hoeven zijn een barometer voor de algehele gezondheid van het paard. Voedsel voor gezonde hoeven verschilt in geen enkel opzicht van voeding voor een gezond paard in het algemeen. Kort samengevat bevat goed paardenvoer veel cellulose en weinig suiker en zetmeel. Het bevat genoeg essentiële aminozuren, omega vetzuren, vitamines en mineralen in de juiste hoeveelheid en verhouding.

Omdat hoeven constant slijten en vervangen worden door nieuw weefsel is het niet verwonderlijk dat een voedingsdeficiëntie het eerste merkbaar wordt in de hoef (en de huid). Als er een tekort is aan bepaalde bouwstenen zal het moeilijk worden om een perfecte nieuwe hoefwand te groeien.

Het voedsel van het wilde paard
Het dieet van wilde paarden in hun natuurlijk biotoop (steppe) is van nature rijk aan cellulose en laag in suikers en zetmeel. Wilde paarden zijn wel 14 uur per dag bezig met eten. Ze eten verschillende soorten grassen, planten, takjes en mossen afkomstig van een groot gebied. Hierdoor is de kans klein dat hun dieet te veel suiker bevat of een tekort aan mineralen. De periode dat het voedsel in het wild het rijkst is valt samen met het jaargetijde dat de paarden de meeste energie gebruiken; de tijd van de nieuwe veulens en de paringstijd.

Ruwvoer
Tijdens de evolutie heeft het paard zich aangepast om te overleven op een arm dieet van moeilijk te verteren vezels. Het paard ontwikkelde een extra sterk gebit en speciale samenwerking met bacteriën die het mogelijk maakten de voedingsstoffen en mineralen uit de cellulose op te nemen.

Een beetje overkill voor een emmer slobber...

Cellulose bestaat uit niet-oplosbare koolhydraten en de vertering hiervan levert genoeg energie en bouwstoffen voor bijna alle paarden. De grote massa fermenterende vezels in de darmen houdt paarden warm van binnenuit. Een groot deel van de dag zal een paard bezig zijn met het kauwen op  ruwvoer en in dit proces maakt hij vele liters speeksel aan.

Een ruwvoer dieet is het meest geschikte dieet voor paarden. Het verlaagt het risico op de grootste problemen en voortijdige doodsoorzaken van het paard zoals hoefbevangenheid, koliek en maagzweren. Daarnaast verhoogt het de weerstand en vermindert het gedragsproblemen (verveling) en huidproblemen (zomereczeem).

Niet elk ruwvoer is hetzelfde. Goed ruwvoer is stengelig en bladerig. Hoe meer structuur, hoe meer cellulose, hoe beter. Ruwvoer geschikt voor paarden bevat minder dan 10 à 12% suikers. Je kunt de kwaliteit van ruwvoer nooit op het blote oog beoordelen. Je zult het moeten laten testen om te weten of het geschikt is als paardenvoer.

Andere voeding die geschikt is voor (paarden) hoeven zijn lucerne, bietenpulp waar de suiker uit is gehaald en lijnzaad (200 gram per dag). Er zijn tegenwoordig veel soorten brok op de markt die geen granen of suikers bevatten en alleen ruwvoer bevatten. Deze brokken worden vaak in de markt gezet als seniorenbrok, hoefbevangenheidsvoer of epsm-voer. Zulk soort brok kon je ook bijvoeren, zolang je maar goed de etiketten bestudeert.

NSC: Non Structural Carbohydrates, oftewel suiker en zetmeel

Het probleem van suiker en zetmeel
Een goed dieet voor paarden bevat minder dan 10 à 12% oplosbare koolhydraten (suiker en zetmeel). Het probleem met niet structurele koolhydraten is dat ze de goede bacteriën die nodig zijn cellulose af te breken doden in de dikke en blinde darm. Er zijn voorbeelden van paarden die niet aankwamen op 8 kilo biks en graan, maar prima op gewicht kwamen en bleven op alleen ruwvoer.

Er zijn paarden die zonder al te grote problemen bix en granen aankunnen. Dit zijn paarden die heel hard werken, zoals paarden voor de ploeg of ren- of endurancepaarden. Toch zijn er tegenwoordig steeds meer endurancepaarden die uitsluitend op een hooi en gras dieet prima hun werk doen.

Snoep
Je kunt je paard gerust af en toe een appel of een wortel geven, maar geen emmers tegelijk. Schrap suikerklontjes en melasse uit het dieet van je paard. Ook zogenaamde paardensnoepjes zijn onnodig en niet goed. Als je paard is afgekickt van zoetigheid kun je hem net zo goed belonen met een handje alfalfa brok.

Gras is vaak meer geschikt voor melkkoeien...

Gras
De meeste weilanden waarop paarden gehouden worden zijn meer geschikt voor melk- en vleesproductie van koeien. Weidegras kan een verrassend hoog gehalte aan suikers bevatten. Onbeperkt grazen in dit soort weilanden maakt veel paarden te dik, en verhoogt de kans op insuline intolerantie en hoefbevangenheid. Het suikergehalte in gras verandert constant. De seizoenen, het weer, bemesting en (over-) begrazing beïnvloeden de hoeveelheid suikers die het gras aanmaakt.

Paardeneigenaars proberen hun paarden op gewicht te houden door het gras zeer kort te laten grazen en de afmetingen van de weilanden te verkleinen. Helaas gaan paarden hierdoor minder bewegen en krijgen ze juist een hoger percentage suiker binnen omdat kort en gestrest gras meer suiker (fructaan) bevat.

Eiwit
Eiwit is nodig voor groei en herstel. Een overschot aan eiwitten weet het paard goed raad mee en wordt omgezet in energie. Er zijn 22 soorten aminozuren die nodig zijn om eiwitten op te bouwen. Een aantal kan het paard zelf aanmaken maar 10 soorten aminozuren zal het paard via het voedsel moet opnemen. De meeste van die aminozuren zijn ruim aanwezig in een ruwvoer dieet van gras en hooi. Alleen lysine en methionine zijn vaak te beperkt in ruwvoer aanwezig en zullen aangevuld moeten worden met andere soorten ruwvoer zoals suikervrije bietenpulp of alfalfa of in de vorm van een supplement.

De hoefwand bestaat voor 90% uit eiwitten in de vorm van verschillende soorten keratine. Geen wonder dus dat een tekort aan eiwit kan gezonde hoef groei belemmeren, met name een gebrek aan methionine en lysine.

Vet
Het natuurlijke dieet van het paard is laag in vet. Normaal hooi bevat vaak minder dan 3% vet. Paarden hebben behoefte aan bepaalde vetzuren. Om huid en hoeven gezond te houden zijn omega 3 en omega 6 van essentieel belang. Omega 3 en 6 komen ruimschoots in de juiste verhouding (6:1) voor in groen gras. In de winter of als je paard beperkt graast is het belangrijk Omega 3 en 6 aan te vullen met gemalen lijnzaad. (150 tot 200 gram is vaak al genoeg).

De buitenste laag van de hoef bevat een bijzonder soort vet dat de hoef waterafstotend houdt van buiten en juist vocht vasthoudend binnenin. Met die bescherming wordt de hoef niet te zacht en droogt de hoefwand niet uit. Hoeven invetten is niet nodig en is niet goed voor ze.

Mineralen
De hoeveelheid mineralen in hooi en gras wordt beinvloedt door vele factoren: De bodem, het weer, de bemesting, de plantensoorten... Sommige mineralen kunnen te beperkt in het ruwvoer aanwezig zijn, anderen juist te veel, of de verhouding tussen de verschillende stoffen is niet in evenwicht. Een standaard supplement bijvoeren heeft geen zin omdat dit niet afgestemd is op de unieke samenstelling van het hooi of gras dat je paard eet.

Calcium, fosfor en magnesium in de juiste verhouding is belangrijk voor de gezondheid van het paard en normale ontwikkeling van de hoeven. Calcium is belangrijk voor de witte lijn verbinding. Een tekort aan magnesium kan een rol spelen bij hoefbevangenheid.

Voor de hoef zijn vooral zink, koper en selenium van groot belang. Een tekort aan zink kan langzame groei en dunne, zwakke hoefwanden veroorzaken. Een tekort aan koper kan een rol spelen bij het ontstaan van rotstraal, barsten, abcessen en hoefbevangenheid.

Vitamines
Paarden hebben, net als mensen, behoefte aan vitamines. Sommige vitamines kan het paard zelf aanmaken zoals D en C en B12. In een dieet van hooi en gras zal een tekort aan andere vitamines zoals A en K zelden voorkomen.

De B vitamines zijn de belangrijkste vitamines voor de hoeven. Tekort aan vitamine B6 (pyridoxine) vermindert de kwaliteit van het keratine in de hoeven. Ook een tekort aan biotine (B8) leidt tot hoefproblemen. Onderzoeken tonen aan dat het supplementeren van biotine kan helpen de groei te versnellen en de kwaliteit te verbeteren, maar ook dat het lang niet altijd een meetbaar positief effect heeft. Het voeren van graan kan de absorptie van biotine verstoren. Paarden die graan krijgen zouden voor de zekerheid zeker dagelijks 10mg biotine gegeven moeten worden.

Een andere belangrijke vitamine voor de hoef is vitamine E.

Deficienties en overschotten
De belangrijkste voedingsstoffen voor gezonde hoeven zijn wereldwijd de meest deficiënte:

• Eiwitten: Lysine, methionine
• Vetten: Omega 3 en omega 6 vetzuren
• Vitamines: Vitamine E, B6 (Pyridoxine) en B8 (Biotine)            
• Macromineralen: Calcium, Fosfor en Magnesium
• Micromineralen: Zink, Koper, Selenium 

Een ander veel voorkomend probleem is dat veel gebieden rijk aan ijzer of calcium zijn, in de bodem of het drinkwater. Hierdoor kan een realtief te kort aan andere stoffen ontstaan.
Belangrijke balans:

• IJzer, koper, zink en mangaan: 4:1:3:3
• Calcium, fosfor en magnesium: 2:2:1   

Ruwvoer: Niemand kan raden wat er in zit (en wat niet)

Test je ruwvoer
Het grote probleem met ruwvoer is dat je niet weet wat er in zit:

• Je weet niet wat er te weinig in zit
• Je weet niet wat er teveel in zit
• Je weet niet in welke verhouding

De enige manier om een goed dieet voor je paard samen te stellen is door je ruwvoer te laten testen. Het belang van een nutrienten analyse is om er achter te komen of het hooi uberhaupt wel geschikt is al paardenvoer. Met een beetje pech voer je de hele winter letterlijk snoepgoed aan je paard. Je zult  de kwaliteit van de hoeven achteruit zien gaan, en je hebt geen idee hoe dit komt. Als je dan je ruwvoer test en je komt er achter dat het 25% suiker bevat kun je je zelf wel voor de kop slaan!

Het belang van een mineralen analyse is van essentieel belang voor gezonde hoeven. Op basis van de gegevens van de analyse kun je de ontbrekende mineralen (laten) berekenen en zelf een 100% aansluitend supplement samenstellen.

Positieve veranderingen
Positieve veranderingen van de hoef en de rest van je paard die je kunt verwachten als je paard de voedingstoffen krijgt die hij nodig heeft:

1. Hoefwand: Toename kwaliteit en dikte en snelheid van de groei
2. Hoefwand: Afname van groeiringen, flare, barsten en brokkels
3. Zool: Toename concaviteit, afname gevoeligheid
4. Witte lijn: Strakkere verbinding
5. Straal: Afname rotstraal

De positieve invloed van een ruwvoer dieet met exact aanvullende mineralen op de kwaliteit van de hoef zal je totaal versteld doen staan. Als je deze verandering na enkele maanden waarneemt zul je je pas realiseren wat je paard daarvoor eigenlijk altijd tekort kwam! Misschien had je paard nooit problemen met z'n gezondheid of zijn hoeven, maar dan zul je merken dat het nog beter kon. Handig die hoef als barometer. 

Goed voeren is niet makkelijk
Een goed dieet samenstellen voor je paard is niet makkelijk. Als je paard op pension staat heb je wellicht weinig controle over z'n dieet. Als je geen grote hooiopslag hebt kan het testen van ruwvoer onbegonnen werk zijn.

Misschien voel je in je zelf weerstand om je paard van die heerlijk uitziende muesli af te halen. 'Hij vindt het zo lekker!' Of je je bent bang dat hij zonder biks niet kan overleven. Bedenk dat je de zorg hebt over een bijzonder steppedier. Hij is misschien bij je thuis geboren, maar dat heeft zijn natuur en spijsvertering niet veranderd. Stel je voor dat je tijger in huis hebt en hij wordt ziek doordat je hem kant en klare brokken voert, dan zou de dierenbescherming zo bij je op de stoep staan!

Informeer jezelf en wees creatief
Als je je omgeving enthousiast maakt kun je misschien op een creative manier omgaan met practische problemen. Praten met de stalhouder en de leverancier van je ruwvoer kan oplossingen opleveren. Samenwerken met andere paardeneigenaars om ruwvoer in grotere hoeveelheden in te slaan en vaker nieuwe ladingen te testen kan uitkomst bieden. Wees creatief!

Misschien vind je een ruwvoeranalyse te duur. Maar schijn bedriegt. De juiste voeding voor je paard zal uiteindelijk je kosten enorm drukken. Je voerkosten zullen omlaag gaan. Je supplementenkosten zullen omlaag gaan. Je veearts kosten zullen omlaag gaan. Bekappen wordt eenvoudiger. Degene die uiteindelijk de meeste winst boekt is het paard zelf.

Meer informatie:
Doe de NRC cursus van Dr. Kellon
Het artikel 'Feeding the Hoof' van dr Kellon (pdf)

Meer artikelen in deze serie
De 5 sleutels voor gezonde hoeven:
Sleutel 1 - Bekappen
Sleutel 2 - Voeding
Sleutel 3 - Ondergrond
Sleutel 4 - Beweging
Sleutel 5 - Hygiëne 

Ook op deze blog zal ik in de komende tijd meer interessante artikelen plaatsen over mineralen