De evolutie van de paardenhoef

55 miljoen jaar geleden, na het uitsterven van de dinosauriers, kregen de zoogdieren de kans zich te ontwikkelen. Eén van de groepen dieren die ontstonden waren de onevenhoevigen of Perissodactyls. Het paard zoals wij dat kennen, inclusief het gebit, de spijsvertering en de hoef, is het resultaat van een lange reeks aanpassingen aan veranderde levensomstandigheden.

Hyracotherium of dageraadpaard, de voorouder van het paard

Een klein bosdier met vijf tenen
De oudste voorvader van het paard in de evolutie was de Hyracotherium, ook wel Eohippus of ‘Dageraadpaard’ genoemd. Het diertje had het formaat van een vos en leefde in subtropische bossen op een dieet van zachte bladeren. Onder zijn voeten zaten kussentjes zoals een hond, maar dan met hoefachtige nagels in plaats van klauwen. Aan z’n voorbenen had hij 5 tenen waarvan 4 voorzien van hoefachtige nagels. De duim raakte de grond niet. Ook de achtervoeten hadden vijf tenen: drie met hoeven en de buitenste twee tenen, die de grond niet raakten, zonder.

Het paard evolueerde van klein bosdier tot snel steppedier

Aanpassing aan de leefomgeving
Noord Amerika, waar het oerpaardje leefde, werd door klimaatsverandering droger en de donkere bossen maakten plaats voor open steppe landschap. Het Dageraadpaard evolueerde geleidelijk onder invloed van die veranderende leefomstandigheden. De tanden en spijsvertering pasten zich aan een nieuwe hardere plantensoort: gras. Het lichaam van het oerpaard werd groter en de benen werden langer omdat snelheid nodig was om op de uitgestrekte vlaktes aan roofdieren te kunnen ontkomen.

De Mesohippus (‘Middelpaard’) leefde rond 37 miljoen jaar geleden in grote aantallen op de prairies. Hij liep zowel voor als achter op drie tenen met de eerste en vijfde teen nog steeds aanwezig maar niet gebruikt om op te staan of te lopen. Het middenhandsbeentje van de derde teen werd geleidelijk aan sterker en groeide uit tot pijpbeen en kootbeen, met aan het uiteinde een sterke nagel die groot genoeg was om gewicht te dragen en de voet te beschermen: de hoef. De vierde teen aan de voorbenen verdween.

De middelste teen werd groter en de andere tenen verdwenen

Diverse soorten paardachtigen evolueerden, leefden tegelijkertijd, stierven uit en maakten plaats voor beter aangepaste varianten. Eén ontwikkeling zette zich gestaag door: De paarden die op het open grasland leefde werden groter en sneller tot ongeveer formaat pony (Hipparion) en later tot formaat Arabier (Plesihippus). De middelteen werd geleidelijk aan sterker en groter en de overige tenen verloren hun dragende functie en begonnen het paard bij hogere snelheden te hinderen. Het eerste paard dat meestal één teen/hoef had, maar soms nog steeds drie, was de Dinohippus.

De familie Equus zoals die nu leeft: paard, przwalski, zebra en ezelachtigen

Equus
3,5 miljoen jaar geleden verschenen de eerste Equus: Zebra- en ezelachtige paardjes. Een ijstijd, 2.6 miljoen jaar geleden, maakte het mogelijk voor de dieren zich vanaf Noord Amerika naar andere continenten verspreidden. 12.000 Jaar geleden stierven de paarden in Noord Amerika uit. Niemand weet zeker waarom dit is gebeurd. Misschien veranderde de steppe door klimaatsverandering in tundra met oneetbare plantensoorten. Misschien verdween het paard doordat een nieuw roofdier het amerikaanse continent bereikte in de ijstijd: De mens.

De familie Equus zoals we die nu kennen is klein: paard, przewalski, ezel, zebra, onager, kulan en kiang. Al deze paardachtigen zijn perfect aangepast aan een arm en vezelrijk dieet en hebben hoeven die de voet de perfecte bescherming geven tegen de extreme omstandigheden waaronder deze dieren in het wild leven.  

Moderne paarden
Het moderne paard is het resultaat van miljoenen jaren van succesvolle aanpassing aan een zeer specifieke levensstijl (kuddeleven, lange afstanden), leefomgeving (droog, hard, ruig) en type voeding (arm, vezelrijk). De hoef van het hedendaagse paard is het resultaat van het verliezen van 4 tenen van de oorspronkelijke 5 tenige voet.

De Wilde Mustang, de Przwalski en sommige Brumby kuddes zijn de enige paarden die een vergelijkbaar leven leiden in een soortgelijke habitat als de oorspronkelijke paarden in de evolutie. Ze zijn hier perfect op aangepast en hun hoeven vertonen zolang de mens geen invloed heeft op hun bestaan geen van de problemen en vervormingen die zo veel voorkomen bij gedomesticeerde paarden.

Meer lezen:
Wikipedia: De evolutie van het paard   
American Museum of Natural History