Sleutel 2 - Voeding voor gezonde hoeven

Hoefgezondheid is het resultaat van een samenspel van diverse factoren die je kunt samenvatten in 5 sleutels. Jij, als paardeneigenaar bent uiteindelijk verantwoordelijk voor alle 5 deze sleutels. In deze serie van 5 artikelen:  De tweede sleutel - Voeding voor gezonde hoeven. In dit artikel een inleiding over voeding en mineralen die onontbeerlijk zijn om het paard in staat te stellen een sterke, gezonde hoef te groeien en hoefproblemen op te lossen en te voorkomen.

Let op: Goede voeding is slechts 1 van de 5 sleutels. Alleen goede voeding zal niet leiden tot gezonde, sterke hoeven. De juiste trim, voldoende beweging, een gevarieerde ondergrond en adequate hygiëne zijn de andere factoren die van belang zijn voor hoefgezondheid. 

Voeding voor hoeven
De hoeven zijn een barometer voor de algehele gezondheid van het paard. Voedsel voor gezonde hoeven verschilt in geen enkel opzicht van voeding voor een gezond paard in het algemeen. Kort samengevat bevat goed paardenvoer veel cellulose en weinig suiker en zetmeel. Het bevat genoeg essentiële aminozuren, omega vetzuren, vitamines en mineralen in de juiste hoeveelheid en verhouding.

Omdat hoeven constant slijten en vervangen worden door nieuw weefsel is het niet verwonderlijk dat een voedingsdeficiëntie het eerste merkbaar wordt in de hoef (en de huid). Als er een tekort is aan bepaalde bouwstenen zal het moeilijk worden om een perfecte nieuwe hoefwand te groeien.

Het voedsel van het wilde paard
Het dieet van wilde paarden in hun natuurlijk biotoop (steppe) is van nature rijk aan cellulose en laag in suikers en zetmeel. Wilde paarden zijn wel 14 uur per dag bezig met eten. Ze eten verschillende soorten grassen, planten, takjes en mossen afkomstig van een groot gebied. Hierdoor is de kans klein dat hun dieet te veel suiker bevat of een tekort aan mineralen. De periode dat het voedsel in het wild het rijkst is valt samen met het jaargetijde dat de paarden de meeste energie gebruiken; de tijd van de nieuwe veulens en de paringstijd.

Ruwvoer
Tijdens de evolutie heeft het paard zich aangepast om te overleven op een arm dieet van moeilijk te verteren vezels. Het paard ontwikkelde een extra sterk gebit en speciale samenwerking met bacteriën die het mogelijk maakten de voedingsstoffen en mineralen uit de cellulose op te nemen.

Een beetje overkill voor een emmer slobber...

Cellulose bestaat uit niet-oplosbare koolhydraten en de vertering hiervan levert genoeg energie en bouwstoffen voor bijna alle paarden. De grote massa fermenterende vezels in de darmen houdt paarden warm van binnenuit. Een groot deel van de dag zal een paard bezig zijn met het kauwen op  ruwvoer en in dit proces maakt hij vele liters speeksel aan.

Een ruwvoer dieet is het meest geschikte dieet voor paarden. Het verlaagt het risico op de grootste problemen en voortijdige doodsoorzaken van het paard zoals hoefbevangenheid, koliek en maagzweren. Daarnaast verhoogt het de weerstand en vermindert het gedragsproblemen (verveling) en huidproblemen (zomereczeem).

Niet elk ruwvoer is hetzelfde. Goed ruwvoer is stengelig en bladerig. Hoe meer structuur, hoe meer cellulose, hoe beter. Ruwvoer geschikt voor paarden bevat minder dan 10 à 12% suikers. Je kunt de kwaliteit van ruwvoer nooit op het blote oog beoordelen. Je zult het moeten laten testen om te weten of het geschikt is als paardenvoer.

Andere voeding die geschikt is voor (paarden) hoeven zijn lucerne, bietenpulp waar de suiker uit is gehaald en lijnzaad (200 gram per dag). Er zijn tegenwoordig veel soorten brok op de markt die geen granen of suikers bevatten en alleen ruwvoer bevatten. Deze brokken worden vaak in de markt gezet als seniorenbrok, hoefbevangenheidsvoer of epsm-voer. Zulk soort brok kon je ook bijvoeren, zolang je maar goed de etiketten bestudeert.

NSC: Non Structural Carbohydrates, oftewel suiker en zetmeel

Het probleem van suiker en zetmeel
Een goed dieet voor paarden bevat minder dan 10 à 12% oplosbare koolhydraten (suiker en zetmeel). Het probleem met niet structurele koolhydraten is dat ze de goede bacteriën die nodig zijn cellulose af te breken doden in de dikke en blinde darm. Er zijn voorbeelden van paarden die niet aankwamen op 8 kilo biks en graan, maar prima op gewicht kwamen en bleven op alleen ruwvoer.

Er zijn paarden die zonder al te grote problemen bix en granen aankunnen. Dit zijn paarden die heel hard werken, zoals paarden voor de ploeg of ren- of endurancepaarden. Toch zijn er tegenwoordig steeds meer endurancepaarden die uitsluitend op een hooi en gras dieet prima hun werk doen.

Snoep
Je kunt je paard gerust af en toe een appel of een wortel geven, maar geen emmers tegelijk. Schrap suikerklontjes en melasse uit het dieet van je paard. Ook zogenaamde paardensnoepjes zijn onnodig en niet goed. Als je paard is afgekickt van zoetigheid kun je hem net zo goed belonen met een handje alfalfa brok.

Gras is vaak meer geschikt voor melkkoeien...

Gras
De meeste weilanden waarop paarden gehouden worden zijn meer geschikt voor melk- en vleesproductie van koeien. Weidegras kan een verrassend hoog gehalte aan suikers bevatten. Onbeperkt grazen in dit soort weilanden maakt veel paarden te dik, en verhoogt de kans op insuline intolerantie en hoefbevangenheid. Het suikergehalte in gras verandert constant. De seizoenen, het weer, bemesting en (over-) begrazing beïnvloeden de hoeveelheid suikers die het gras aanmaakt.

Paardeneigenaars proberen hun paarden op gewicht te houden door het gras zeer kort te laten grazen en de afmetingen van de weilanden te verkleinen. Helaas gaan paarden hierdoor minder bewegen en krijgen ze juist een hoger percentage suiker binnen omdat kort en gestrest gras meer suiker (fructaan) bevat.

Eiwit
Eiwit is nodig voor groei en herstel. Een overschot aan eiwitten weet het paard goed raad mee en wordt omgezet in energie. Er zijn 22 soorten aminozuren die nodig zijn om eiwitten op te bouwen. Een aantal kan het paard zelf aanmaken maar 10 soorten aminozuren zal het paard via het voedsel moet opnemen. De meeste van die aminozuren zijn ruim aanwezig in een ruwvoer dieet van gras en hooi. Alleen lysine en methionine zijn vaak te beperkt in ruwvoer aanwezig en zullen aangevuld moeten worden met andere soorten ruwvoer zoals suikervrije bietenpulp of alfalfa of in de vorm van een supplement.

De hoefwand bestaat voor 90% uit eiwitten in de vorm van verschillende soorten keratine. Geen wonder dus dat een tekort aan eiwit kan gezonde hoef groei belemmeren, met name een gebrek aan methionine en lysine.

Vet
Het natuurlijke dieet van het paard is laag in vet. Normaal hooi bevat vaak minder dan 3% vet. Paarden hebben behoefte aan bepaalde vetzuren. Om huid en hoeven gezond te houden zijn omega 3 en omega 6 van essentieel belang. Omega 3 en 6 komen ruimschoots in de juiste verhouding (6:1) voor in groen gras. In de winter of als je paard beperkt graast is het belangrijk Omega 3 en 6 aan te vullen met gemalen lijnzaad. (150 tot 200 gram is vaak al genoeg).

De buitenste laag van de hoef bevat een bijzonder soort vet dat de hoef waterafstotend houdt van buiten en juist vocht vasthoudend binnenin. Met die bescherming wordt de hoef niet te zacht en droogt de hoefwand niet uit. Hoeven invetten is niet nodig en is niet goed voor ze.

Mineralen
De hoeveelheid mineralen in hooi en gras wordt beinvloedt door vele factoren: De bodem, het weer, de bemesting, de plantensoorten... Sommige mineralen kunnen te beperkt in het ruwvoer aanwezig zijn, anderen juist te veel, of de verhouding tussen de verschillende stoffen is niet in evenwicht. Een standaard supplement bijvoeren heeft geen zin omdat dit niet afgestemd is op de unieke samenstelling van het hooi of gras dat je paard eet.

Calcium, fosfor en magnesium in de juiste verhouding is belangrijk voor de gezondheid van het paard en normale ontwikkeling van de hoeven. Calcium is belangrijk voor de witte lijn verbinding. Een tekort aan magnesium kan een rol spelen bij hoefbevangenheid.

Voor de hoef zijn vooral zink, koper en selenium van groot belang. Een tekort aan zink kan langzame groei en dunne, zwakke hoefwanden veroorzaken. Een tekort aan koper kan een rol spelen bij het ontstaan van rotstraal, barsten, abcessen en hoefbevangenheid.

Vitamines
Paarden hebben, net als mensen, behoefte aan vitamines. Sommige vitamines kan het paard zelf aanmaken zoals D en C en B12. In een dieet van hooi en gras zal een tekort aan andere vitamines zoals A en K zelden voorkomen.

De B vitamines zijn de belangrijkste vitamines voor de hoeven. Tekort aan vitamine B6 (pyridoxine) vermindert de kwaliteit van het keratine in de hoeven. Ook een tekort aan biotine (B8) leidt tot hoefproblemen. Onderzoeken tonen aan dat het supplementeren van biotine kan helpen de groei te versnellen en de kwaliteit te verbeteren, maar ook dat het lang niet altijd een meetbaar positief effect heeft. Het voeren van graan kan de absorptie van biotine verstoren. Paarden die graan krijgen zouden voor de zekerheid zeker dagelijks 10mg biotine gegeven moeten worden.

Een andere belangrijke vitamine voor de hoef is vitamine E.

Deficienties en overschotten
De belangrijkste voedingsstoffen voor gezonde hoeven zijn wereldwijd de meest deficiënte:

• Eiwitten: Lysine, methionine
• Vetten: Omega 3 en omega 6 vetzuren
• Vitamines: Vitamine E, B6 (Pyridoxine) en B8 (Biotine)            
• Macromineralen: Calcium, Fosfor en Magnesium
• Micromineralen: Zink, Koper, Selenium 

Een ander veel voorkomend probleem is dat veel gebieden rijk aan ijzer of calcium zijn, in de bodem of het drinkwater. Hierdoor kan een realtief te kort aan andere stoffen ontstaan.
Belangrijke balans:

• IJzer, koper, zink en mangaan: 4:1:3:3
• Calcium, fosfor en magnesium: 2:2:1   

Ruwvoer: Niemand kan raden wat er in zit (en wat niet)

Test je ruwvoer
Het grote probleem met ruwvoer is dat je niet weet wat er in zit:

• Je weet niet wat er te weinig in zit
• Je weet niet wat er teveel in zit
• Je weet niet in welke verhouding

De enige manier om een goed dieet voor je paard samen te stellen is door je ruwvoer te laten testen. Het belang van een nutrienten analyse is om er achter te komen of het hooi uberhaupt wel geschikt is al paardenvoer. Met een beetje pech voer je de hele winter letterlijk snoepgoed aan je paard. Je zult  de kwaliteit van de hoeven achteruit zien gaan, en je hebt geen idee hoe dit komt. Als je dan je ruwvoer test en je komt er achter dat het 25% suiker bevat kun je je zelf wel voor de kop slaan!

Het belang van een mineralen analyse is van essentieel belang voor gezonde hoeven. Op basis van de gegevens van de analyse kun je de ontbrekende mineralen (laten) berekenen en zelf een 100% aansluitend supplement samenstellen.

Positieve veranderingen
Positieve veranderingen van de hoef en de rest van je paard die je kunt verwachten als je paard de voedingstoffen krijgt die hij nodig heeft:

1. Hoefwand: Toename kwaliteit en dikte en snelheid van de groei
2. Hoefwand: Afname van groeiringen, flare, barsten en brokkels
3. Zool: Toename concaviteit, afname gevoeligheid
4. Witte lijn: Strakkere verbinding
5. Straal: Afname rotstraal

De positieve invloed van een ruwvoer dieet met exact aanvullende mineralen op de kwaliteit van de hoef zal je totaal versteld doen staan. Als je deze verandering na enkele maanden waarneemt zul je je pas realiseren wat je paard daarvoor eigenlijk altijd tekort kwam! Misschien had je paard nooit problemen met z'n gezondheid of zijn hoeven, maar dan zul je merken dat het nog beter kon. Handig die hoef als barometer. 

Goed voeren is niet makkelijk
Een goed dieet samenstellen voor je paard is niet makkelijk. Als je paard op pension staat heb je wellicht weinig controle over z'n dieet. Als je geen grote hooiopslag hebt kan het testen van ruwvoer onbegonnen werk zijn.

Misschien voel je in je zelf weerstand om je paard van die heerlijk uitziende muesli af te halen. 'Hij vindt het zo lekker!' Of je je bent bang dat hij zonder biks niet kan overleven. Bedenk dat je de zorg hebt over een bijzonder steppedier. Hij is misschien bij je thuis geboren, maar dat heeft zijn natuur en spijsvertering niet veranderd. Stel je voor dat je tijger in huis hebt en hij wordt ziek doordat je hem kant en klare brokken voert, dan zou de dierenbescherming zo bij je op de stoep staan!

Informeer jezelf en wees creatief
Als je je omgeving enthousiast maakt kun je misschien op een creative manier omgaan met practische problemen. Praten met de stalhouder en de leverancier van je ruwvoer kan oplossingen opleveren. Samenwerken met andere paardeneigenaars om ruwvoer in grotere hoeveelheden in te slaan en vaker nieuwe ladingen te testen kan uitkomst bieden. Wees creatief!

Misschien vind je een ruwvoeranalyse te duur. Maar schijn bedriegt. De juiste voeding voor je paard zal uiteindelijk je kosten enorm drukken. Je voerkosten zullen omlaag gaan. Je supplementenkosten zullen omlaag gaan. Je veearts kosten zullen omlaag gaan. Bekappen wordt eenvoudiger. Degene die uiteindelijk de meeste winst boekt is het paard zelf.

Meer informatie:
Doe de NRC cursus van Dr. Kellon
Het artikel 'Feeding the Hoof' van dr Kellon (pdf)

Meer artikelen in deze serie
De 5 sleutels voor gezonde hoeven:
Sleutel 1 - Bekappen
Sleutel 2 - Voeding
Sleutel 3 - Ondergrond
Sleutel 4 - Beweging
Sleutel 5 - Hygiëne 

Ook op deze blog zal ik in de komende tijd meer interessante artikelen plaatsen over mineralen