Sleutel 3 - Ondergrond

Hoefgezondheid is het resultaat van een samenspel van diverse factoren die je kunt samenvatten in 5 sleutels. Jij, als paardeneigenaar bent uiteindelijk verantwoordelijk voor alle 5 deze sleutels. In deze serie van 5 artikelen:  De derde sleutel - Ondergrond. Welke invloed heeft de ondergrond op de gezondheid en conditie van de hoef?

Let op: Een goede ondergrond is slechts 1 van de 5 sleutels. Een gevarieerde ondergrond alleen zal  je paard geen sterke, gezonde hoeven geven. De juiste trim, geschikt voedsel, voldoende beweging, en adequate hygiëne zijn de andere factoren die van belang zijn voor hoefgezondheid.  

De grieken legden 360 v.C. het verband al tussen ondergrond en hoefgezondheid

Xenophon
Xenophon, een griekse cavalerie commandant, schreef in 360 v.C. al over de relatie tussen de gezondheid van paardenhoeven en de ondergrond waarop ze leven. Hij schrijft dat voeding en training belangrijk zijn om het lichaam van het paard sterk te maken en te houden, maar dat er net zo veel aandacht gegeven moet worden aan het sterk en gezond houden van de hoeven.

Een vochtige en vuile vloer van de stal zal uiteindelijk zelfs de beste hoeven aantasten. De vloer van de stal moest daarom volgens Xenophon bedekt zijn met vier of vijf ladingen onregelmatige keien, ongeveer zo groot als een hoef. Deze harde, niet vlakke ondergrond zorgde ervoor dat de hoeven en stralen gezond en in goede conditie bleven zodat de cavaleriepaarden in staat waren om lange afstanden over de (rotsachtige) wegen te lopen.

De grieken hadden nog geen hoefijzers, dus de gezondheid van de hoeven was voor hen van essentieel belang. Het houden van paarden op een ondergrond van keien is voor ons een extreem idee dat in schril contrast staat met de manier waarop tegenwoordig paarden gehouden worden. Veel nederlandse paarden staan dag en nacht op een dik pak zacht stro en krijgen alleen beweging op een zachte ondergrond. De meeste van onze moderne paarden hebben dan ook geen hoeven waarmee Xenophon's troepen heelhuids thuis zouden komen van een veldslag.

Wilde paarden
Het paard heeft zich in de evolutie aangepast om te overleven onder extreme omstandigheden. Hoeven zijn de ultieme bescherming voor voeten die dagelijks enorme afstanden moeten afleggen over een harde en slijtende ondergrond.

Als het dageraadpaard in Nederland geëvolueerd was hadden z'n voeten er zonder twijfel heel anders uitgezien. Voor een modderige bodem waar je diep in weg zakt zouden grote zachte voeten veel praktischer zijn geweest...   

Als het paard in een moeras was geëvolueerd had hij andere voeten ontwikkeld...

De leefomgeving waar het paard zich miljoenen jaren op heeft aangepast en waar nu nog steeds (weer) wilde paarden leven is Noord Amerika. De hoeven van de wilde mustangs die in The Great Basin leven laat ons zien hoe de hoeven het antwoord zijn van de natuur op de keiharde levensomstandigheden van het wilde paard: Prachtige functionele hoeven, met grote brede stralen, zonder barsten of vervormingen en de ziektes die onze 'donzen dekbed' paarden hebben.

Paarden zijn niet goed aangepast aan het gedomesticeerde leven

Help mijn hoeven zijn te kort!
Veel paardeneigenaren maken zich zorgen dat de hoeven van hun paard (zonder ijzers) te veel zullen slijten. Maar eigenlijk is het tegenovergestelde waar: Hoeven slijten niet genoeg, en daarom moeten we ze bijvijlen. Een hoef met een uitstekende hoefwand (draagrand) is de oorzaak van veel hoefproblemen en vervormingen van de hoef. Die uitstekende hoefwand is snel afgesleten als je een paar dagen achter elkaar de weg op gaat met je paard. Als de hoeven nergens aan gewend zijn lijkt het alsof na die paar buitenritjes de problemen beginnen. "Z'n hoeven zijn te kort!" En hoefijzers zijn dan een handig oplapmiddel om die lange hoefwand (draagrand) na te bootsen zodat het paard geen last heeft van zijn zachte, ongeconditioneerde hoeven omdat hij de ondergrond niet voelt.

Groei en slijtage: de invloed van beweging en voedsel
In feite is elke stap die het paard neemt op een harde ondergrond een microtrim. Wilde paarden lopen wel 40 kilometer per dag op zoek naar schaars voedsel, water en mineralen en op de vlucht voor roofdieren. Hoe meer paarden lopen en hoe harder de hoeven slijten, hoe sneller de hoeven groeien.

Het tegenovergestelde is ook waar: Als de hoefwand te lang wordt en de straal niet langer op de grond staat zal het tempo van de groei van de hoef afnemen.

Ook voedsel beinvloedt het groei en slijtage mechanisme van de hoef. Stel je voor dat een kudde wilde paarden van de woestijn een oase inloopt vol met groen gras. Bij zo'n overvloed aan voedsel zullen de dieren ineens meer gaan eten en veel minder gaan bewegen en dus zullen hun hoeven minder slijten. De natuur heeft hiervoor een handig mechanisme ontwikkeld: Bij een overvloed aan voedsel en vermindering van beweging worden de hoeven zachter en de witte lijn verbinding zwakker. Het gevolg hiervan is dat de hoefwand zal flaren en daardoor makkelijker afbreken.

Flaren en afbrokkelen van de hoef worden door ons meestal als probleem gezien, terwijl het een logische oplossing van de natuur is om paarden te helpen hun hoeven kort te houden in periodes van overvloedig voedsel (en dus) een gebrek aan beweging. Nadat al het gras in de oase op is lopen de paarden de woestijn weer in. Misschien de eerste dagen wat op eieren, maar gelukkig niet op stelten!

Terug naar de natuur?
Natuurlijk willen we goed zijn voor onze paarden. Maar wat betekent 'goed zijn'? Ze vertroetelen en verwennen met heerlijk voedsel, een beschutte omgeving waar ze warm en heerlijk languit in een dikke laag zacht stro kunnen uitrusten? Misschien is ons idee van goed zijn helemaal niet goed voor de paarden? 

Onze gedomesticeerde paarden leven in een permanente oase van te rijk voedsel, een te zachte ondergrond en te weinig beweging. Met rampzalige gevolgen voor de hoef: Flare, witte lijn verbreding, slechte stralen, te lange of vervormde hoefwand, lange tenen, hoge hielen, plate zolen, gevoeligheid, bevangenheid en noem maar op.

Keiharde, onverslijtbare hoeven krijgen paarden niet vanzelf. Hoeven moeten getraind worden. Zoals je eelt krijgt op je handen als je zwaar werk doet. Vele uren en vele kilometers beweging stimuleert hoefgezondheid door optimale doorbloeding en het constante proces van slijtage en groei.

De enige manier van echt goed zijn voor paarden is een levensomgeving voor hen creëren die zo dicht mogelijk bij hun natuur staat. Dit betekent niet dat je hard bent of niet goed bent voor het paard maar dat je hem geeft wat hij nodig heeft: Voedsel dat bij hem past, een natuurlijke leefomgeving, stimulerend gezelschap en ook een zo geschikt mogelijke ondergrond.

Bodem en hygiëne
Zachte bodems zijn ook vaak natter en vuiler dan hardere bodems. Niet alleen zorgt een zachte vieze ondergrond voor te weinig stimulans en verweking van de hoeven, ze zijn ook een gunstige leefomgeving voor schimmels en bacteriën. Ook rubbermatten staat erom bekend een echte broedplaats te zijn voor rotstraal.

De ideale ondergrond
De perfecte bodem voor paarden is een gevarieerde bodem: zacht, hard, ruw, kleine stenen, grote stenen, zacht zand, hard zand, beton: elke stap zal op een andere manier inwerken op de hoef. Een paddockparadijs met een gevarieerde bodem met een flinke groep paarden en ruwvoer verspreidt langs het hele pad zou de ideale manier zijn om paarden te houden. In Nederland worden nu een 'paardenwoonwijken' aangelegd met woningen rond een stallen complex en rijbaan. Het zou fantastisch zijn als ze in deze wijken in het stratenplan zo'n soort paddockparadijs met verschillende bodemsoorten en verhardingen zouden opnemen! (Ik droom nog even door :-)

In sommige landen wordt het steeds populairder om paarden in paddocks met 'peagravel' te houden. Dit is een fijne grindsoort met ronde steentjes zo groot als erwten. De ondergrond van steentjes stimuleert de hoef maar is toch comfortabel omdat de hele hoef ondersteund wordt. Peagravel werkt zacht slijtend en polijstend. Het materiaal is makkelijk schoon te houden en is heel snel droog. Het schijnt de ideale bodem te zijn voor paarden met hoefproblemen.

Rockley Farm
Een gevarieerde ondergrond als stimulans voor de gezondheid van hoeven wordt ingezet door Rockley Farm, een engelse hoefrehabilitatie stal. Behalve een website hebben ze ook een blog met veel interessante artikelen. De auteur Nic Barker vindt het zelftrimmen van paarden belangrijker dan trimmen met vijl en mes. Ik vraag me af of zelftrimmen in gevallen zoals hoefbevangenheid of ernstige misvormingen niet zal leiden tot het verkeerd afslijten van de hoef. Rockley Farm schijnt er goede rehabilitatie resultaten mee te boeken. Doe je voordeel met alle hoof rehab ervaringen in de talloze artikelen op hun blog!

OK, en nu even praktisch
De nederlandse bodem is zacht, nat en modderig. Dat is een serieus probleem voor hoeven! Wat kun je doen om de hoeven van je paard meer te stimuleren?

• Stort grind rondom waterbakken
• Peagravel op de poetsplaats?
• Grind op plaatsen waar je paard vaak langs gaat
• Vermijd harde oppervlakken niet
• Maak vaker / langere buitenritten 
• Rijd of wandel regelmatig over de weg

Als je paard echt op stal moet:

• Zoek een stal met verharde uitloop
• Bedek de halve stal met stro, laat de andere helft kaal
• Zet je paard nooit 23 uur per dag op stal, beweging in modder is nog altijd beter dan stilstaan
• Zoek een stal waar de paarden in elk geval overdag buiten staan in een paddock

Heb je nog meer praktische tips? Laat dan een bericht achter!

Even wennen: grind rond waterbakken en de ingang van de wei

Rustig aan opbouwen
Ga na het lezen van dit artikel nu niet ineens 25 kilometer op het asfalt rijden. Bouw het rustig op. Neem harde ondergrond op in je dagelijkse routine. Vergelijk het met zelf op blote voeten lopen als je bijvoorbeeld gaat kamperen. De eerste dag ga je voetje voor voetje naar het washok, aan het einde van de vakantie sta je vrolijk zonder slippers badminton te spelen.

Toen mijn paard Harry overging van rondom beslag naar blootvoets had hij het niet makkelijk. Elke dag wandelden we (of beter gezegd strompelden we) voetje voor voetje over de weg. De eigenaar van de stal wilde de dierenbescherming bellen! We zetten stug door en ik moedigde m'n paard aan met de gedachte: Denk aan je neven de wilde zebra's. Je kunt dit!

Is je paard gevoelig of aan het herstellen van hoefproblemen? Kijk dan uit dat een hardere of ruwere ondergrond geen kneuzingen of nieuwe problemen veroorzaken. Blijft je paard gevoelig, dan zul je waarschijnlijk de antwoorden voor je probleem in de voeding (lees suikergehalte) vinden of wellicht vind je in je zoektocht naar antwoorden een ander stukje van de grote hoevenpuzzel. 

Een paar voorbeelden
 

Meer artikelen in deze serie
De 5 sleutels voor gezonde hoeven:
Sleutel 1 - Bekappen
Sleutel 2 - Voeding
Sleutel 3 - Ondergrond
Sleutel 4 - Beweging
Sleutel 5 - Hygiëne